“A autorrepresentación configurouse nas últimas décadas como un dos eixes máis produtivos dentro da creación artística. Dende o auxe da performance a partir de finais dos anos sesenta, pasando pola irrupción da perspectiva de xénero e o despregamento da teoría feminista na esfera da arte, ata chegar ao máis recente xiro autobiográfico, a autorrepresentación aparece como unha ferramenta decisiva para abordar toda unha serie de aspectos relacionados coa produción da identidade, a construción do suxeito, a representación do corpo ou a exploración e manifestación da subxectividade.

Yolanda Herranz Pascual (Barakaldo, 1957), Marta María Pérez Bravo (A Habana, 1959) e Andrea Costas Lago (Vigo, 1978), son tres artistas que afondaron nestes territorios dende diferentes perspectivas. A confluencia das súas propostas nesta exposición, a partir de obras pertencentes á Colección do MARCO de Vigo, permite facer unha lectura, non só das temáticas apuntadas ao redor da identidade, o corpo, o suxeito ou a subxectividade, senón tamén de dous campos estreitamente relacionados coa autorrepresentación e o autobiográfico como son o autorretrato e a performance, nos que a fotografía, e por extensión o vídeo, aparecen como medios privilexiados para o seu desenvolvemento.

Estas tres creadoras, con maior ou menor intensidade ao longo da súa traxectoria, acudiron ao autorretrato como ámbito de indagación onde o propio corpo, como expresión e autorrepresentación do propio eu, aparece como o territorio físico, simbólico e social dende o que explorar e manifestar diversas subxectividades, construírse como suxeitos, cuestionar identidades e adscricións tanto a nivel individual como colectivo, ou revelar, en suma, o carácter fluído e ambiguo da interioridade subxectiva. Un impulso performativo alimenta e sustenta as súas propostas nesta dirección, non xa só polo manifesto tránsito pola corporalidade, polo rastro de experiencialidade que hai nelas, ou polo acusado sentido de interioridade que albergan, senón tamén pola súa capacidade para alentar a exploración da subxectividade como vía de transformación.

Nesta liña sitúase Yolanda Herranz Pascual, ao desenvolver dentro do seu proxecto El Arte Sana / El Arte Cura (en alusión clara a esa potencia de transformación /curación) unha serie de autorretratos que remite precisamente ao proceso de indagación na interioridade subxectiva, un elemento estreitamente relacionado á súa vez coa reflexión sobre a identidade que guía a súa traxectoria. Utilizando unha combinación de texto e imaxe, moi característica no seu traballo, propón un dobre marco visual e textual. O desprazamento da identidade convencional asociada ao retrato, a través da desfiguración do rostro, reconfigúrase nunha nova identidade que se expresa e constrúe a través da palabra. O eu da imaxe visual, o singular do autorretrato, bascula cara a un somos, cara a unha escritura en plural ambigua, aberta e poética, que explora esferas interiores ocultas, silenciosas. Unha interconexión entre texto e imaxe que constrúe metáforas sobre a identidade, a que corresponde ao rostro da artista densificado nunha mirada que parece envorcarse cara ás zonas ocultas do noso interior, e as que emanan das impresións e percepcións que acompañan a cada unha das imaxes, cuxo conxunto de textos ofrece un percorrido existencial compartido co lector / espectador, e que tanto pode ser entendido dende unha expresión de natureza autobiográfica como dende a base dunha experiencia emocional común.

A ritualidade, fortemente ancorada na práctica artística latinoamericana, así como as referencias a un marcado sincretismo relixioso enraizado na súa cultura local de orixe, percorren a traxectoria de Marta María Pérez Bravo, caracterizada por unha continuada práctica do autorretrato concibido a partir de elaboradas escenografías de alto contido simbólico. A posta en escena do propio corpo convérteo nunha paisaxe para a inscrición de signos e alegorías elaboradas a partir da hibridación de tradicións, cultos e rituais. A cultura afrocubana, en toda a súa diversidade, é o camiño de referencia para abrir un territorio que transita entre o espiritual, o material e o corpóreo, un mundo onírico habitado por obxectos e materiais que adquiren toda a súa complexa dimensión a través da xestualidade e a linguaxe corporal da artista. Cada imaxe é entendida e abordada como unha acción performativa destinada a ser fotografada cunha estética que evade o referencial para internarse no terreo do onírico, do impalpable, do máxico, configurando a fusión deses dous mundos, do material e o espiritual. Os pés de foto de cada imaxe abren un camiño de lectura enchido de significados e referencias tanto simbólicas como cotiás, tanto referidas á cultura afrocubana como ás esperanzas, temores, premonicións ou desexos que configuran a identidade subxectiva de cada quen.

A problemática dun corpo socialmente determinado, asociado ao feito da maternidade, é a base sobre a que Andrea Costas Lago desenvolve o seu proxecto Desapego, no que expón e examina a súa propia experiencia autobiográfica. Unha acción autorreflexiva que se desprega de xeito complexo dende tres perspectivas simultáneas, o que lle permite abordar a un mesmo tempo, tanto a súa propia subxectividade, a súa interioridade, como a cuestión máis ampla da identidade feminina. Por unha parte, confronta a maternidade co marco social e político que a determina e condiciona, algo que realiza, dende a súa dobre condición de artista e nai, mediante un xesto de apropiación do título da performance de Marina Abramović, Arts Must Be Beautiful, ArtIsts Must Be Beautiful (1975), que ela reformula para o vídeo que realiza xunto aos seus fillos nun ambivalente e paradoxal Moms Must Be Beautiful, que confronta literalmente co contido da gravación. Por outra, remite o espectador ao ámbito das relacións intrafamiliares e á esfera do cotián, tanto mediante a reformulación das fotografías e os vídeos de familia, coma a través da repetición de xestos cotiáns e ordinarios, alterando o seu sentido e significación. E, por último, a través da apelación á súa propia interioridade subxectiva, encamiñada por diversas vías: dende o fluxo autobiográfico que canaliza o proxecto, pasando polo uso metafórico da cor vermella, tan biolóxica como emocional neste caso, ata o tipo de accións cotiás elixidas para autorrepresentarse. Con todo iso constrúe unha difícil reflexión que transita por unha ampla gama de sentimentos e condicións, que van dende o individual ao colectivo: dor, vulnerabilidade, presión, expectativas, fraxilidade ou resistencia.

Tres artistas que constrúen e botan unha imaxe de si a partir dos seus corpos e das súas subxectividades, deixando con iso, á súa vez, a pegada dunha transformación posible, tanto para elas coma para nós, espectadores.”

Alberto Martín Expósito